Intensief sporten kan nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid en sportprestaties. De darmmicrobiota speelt daarbij een rol.

Sporten en fysieke activiteit hebben vele, goed onderzochte gezondheidsvoordelen, zoals de verbetering van de lichaamssamenstelling en het cardiovasculaire uithoudingsvermogen. Toch kan intensief sporten ook problemen opleveren. Zo’n 30-93%van de sporters geeft aan tijdens het sporten wel eens last te hebben van maag-darmklachten als misselijkheid, overgeven, diarree, buikkrampen en (aandrang tot) ontlasting. Ook infecties van de bovenste luchtwegen treden relatief vaak op bij mensen die intensief sporten of topsport bedrijven. Dit kan leiden tot onderpresteren en uitval tijdens trainingen en wedstrijden.

De darmmicrobiota, de vele miljarden bacteriën die in de darmen leven, kan bij deze klachten een rol spelen. En sommige probiotica lijken volgens verschillende onderzoeken in staat te zijn om de darmmicrobiota te helpen deze sportgerelateerde klachten te verminderen en op die manier mogelijk ook om de sportprestaties te verbeteren.

‍

Een ongezonde leefstijl wordt gerelateerd aan tal van ziekten, zoals obesitas, hart- en vaatziekten, maar ook kanker, mentale problemen en auto-immuunaandoeningen. De ontwikkeling van deze ziekten verloopt deels via de darmmicrobiota. De bacteriën in de darmen zijn betrokken bij tal van metabole processen in het lichaam en zorgen voor de instandhouding van een goede darmbarrière.

Leefstijlfactoren als stress, te weinig beweging of te veel alcohol werken verstorend op de darmmicrobiota, waardoor ook deze processen beïnvloed worden. Daarnaast kan verstoring van de microbiota leiden tot een verslechterde darmbarrièrefunctie, wat bijdraagt aan het ontstaan van systemische laaggradige ontsteking. Laaggradige ontsteking kan schade aan organen en weefsels veroorzaken en lijkt een centrale rol te spelen bij het ontstaan van leefstijl gerelateerde aandoeningen.

Het beïnvloeden van de microbiota met probiotica lijkt de darmbarrière te kunnen verbeteren en de immuunreactie te kunnen dempen, waardoor systemische laaggradige ontsteking vermindert en de metabole gezondheid verbetert.

‍

De darmen en de hersenen communiceren voortdurend met elkaar. Dit wordt de darm-hersenas genoemd. Op deze manier beïnvloeden het maagdarmkanaal en de hersenen elkaar. Zo worden bijvoorbeeld signalen uitgewisseld over hongergevoel of verzadiging of dat de darmen moeten gaan bewegen. Ook de darmbacteriën en de stoffen die zij produceren zijn betrokken bij de darm-hersenas. Daarom wordt tegenwoordig gesproken van de microbiota-darm-hersenas.  

‍

De afgelopen jaren is duidelijk geworden dat de microbiota-darm-hersenas een rol speelt bij tal van hersenaandoeningen, maar ook bij aandoeningen aan het maagdarmkanaal. Bij zowel mensen met hersenaandoeningen als met maagdarmaandoeningen is veelal sprake van een afwijkende darmmicrobiota ten opzichte van gezonde mensen. Dit kan zorgen voor een verstoring van de darm-hersenas, wat weer invloed heeft op bijvoorbeeld gedrag, stemming of waarneming van pijn.  

‍

Het moduleren van de microbiota, bijvoorbeeld met probiotica, lijkt mogelijkheden te bieden om symptomen van hersenaandoeningen te verlichten.

‍

Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) is een veel voorkomende chronische aandoening van het maag-darmkanaal. Ongeveer 10 procent van de Nederlandse bevolking heeft hier last van, vrouwen meer dan mannen. PDS is een functionele aandoening, wat wil zeggen dat er geen fysieke afwijkingen gevonden worden. Patiënten hebben met name last van buikpijn, krampen en een verstoord ontlastingspatroon. Vaak is er ook sprake van een verminderde kwaliteit van leven.

Het is nog altijd onbekend hoe PDS precies ontstaat, maar duidelijk is dat veel verschillende factoren een rol spelen. Veel van deze factoren kunnen ook de darmmicrobiota uit balans brengen. Hierbij valt te denken aan stress, antibiotica of een darminfectie. Hoewel er geen geneesmiddel bestaat voor PDS, is van een aantal therapieën bekend dat zij verlichting kunnen bieden, onder andere door beïnvloeding van de darmmicrobiota. Een daarvan is probiotica.

Een goede ontwikkeling van de darmmicrobiota is essentieel voor de gezondheid. Verstoring ervan kan leiden tot chronische problemen.

De menselijke darmen worden bewoond door miljarden micro-organismen die samen de darmmicrobiota vormen. Het grootste deel ervan bestaat uit bacteriën en daarnaast leven er in de darmen ook virussen, gisten en schimmels. Tijdens de geboorte, of mogelijk al in de baarmoeder, beginnen deze micro-organismen de darmen te koloniseren. Na een paar jaar heeft de darmmicrobiota zich gevormd en deze verandert bij gezonde mensen nauwelijks meer gedurende de rest van het leven.  

De darmmicrobiota speelt een belangrijke rol bij de gezondheid. Zo gaat de kolonisatie van de darmen hand in hand met de ontwikkeling van het immuunsysteem. Ook dragen darmbacteriën bij aan de vertering van voedsel, het beschermen van het lichaam tegen indringers en zelfs bij het reguleren van onze stemming. Een gezonde darmmicrobiota bevat miljarden bacteriën van veel verschillende soorten. Wanneer de darmmicrobiota zich niet goed kan ontwikkelen, kan dit leiden tot chronische gezondheidsproblemen, zoals allergieën, diabetes en darmontstekingsziekten. Ook op latere leeftijd kan de darmmicrobiota verstoord worden, bijvoorbeeld door medicatie als antibiotica, waardoor het risico op aandoeningen toeneemt. Een dergelijke verstoring, waarbij er lagere aantallen en minder verschillende bacteriën in de darmen voorkomen, wordt dysbiose genoemd. Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat bij veel chronische aandoeningen vaak sprake is van dysbiose. Een goede ontwikkeling van de darmmicrobiota en het voorkomen van verstoringen op latere leeftijd is daarom essentieel voor de gezondheid.

‍

De belangstelling voor probiotica groeit al jaren, niet alleen bij consumenten maar ook bij zorgprofessionals. Ook de hoeveelheid onderzoeken die gedaan worden naar probiotica stijgt ieder jaar. Alleen al in 2020 zijn er meer dan 4.000 onderzoeken met probiotica gepubliceerd. Deze laten zien dat probiotica een positieve rol kunnen spelen bij het ondersteunen van de gezondheid. In veel van de onderzoeken wordt echter vooral gekeken naar klinische uitkomstmaten. Succesvolle implementatie van probiotica in de dagelijkse praktijk hangt echter ook af van de mate waarin zij voorzien in specifieke behoeften van de gebruiker. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan hoeveel energie iemand dagelijks ervaart.

De laatste jaren zijn er dan ook diverse onderzoeken verschenen die laten zien dat probiotica niet alleen klinische parameters kunnen beïnvloeden, maar tevens in staat zijn om het algehele welbevinden en de kwaliteit van leven te verbeteren. Zo onderzocht het Athena Instituut van de Vrije Universiteit Amsterdam onlangs met een retrospectief onderzoek de ervaring van gebruikers met vier indicatiespecifieke probiotische formuleringen van Winclove.

Het aantal mensen met een allergie of atopisch eczeem neemt wereldwijd toe. Hierbij spelen niet alleen erfelijke factoren een rol, maar ook omgevingsfactoren. Zo zou een te hygiënisch leven een rol kunnen spelen bij het ontstaan van allergieën, zoals bijvoorbeeld hooikoorts. Krachtige schoonmaakmiddelen en een grotere voedselveiligheid zorgen ervoor dat we veel minder met ziekmakende bacteriën in aanraking komen. En ook de verstedelijking draagt eraan bij dat we minder contact hebben met allerlei soorten bacteriën, zoals bodembacteriën. Daarnaast hebben diverse onderzoeken laten zien dat ook het gebruik van antibiotica op zeer jonge leeftijd het risico op het ontwikkelen van onder meer allergische aandoeningen vergroot.

Contact met bacteriën speelt in de eerste levensjaren een rol bij de ontwikkeling en afstelling van het immuunsysteem. Bacteriën in de darmen kunnen stoffen produceren waar het immuunsysteem op reageert. Zo leert het immuunsysteem wanneer het wel of geen afweerreactie moet geven. Een lagere blootstelling aan diverse bacteriën of een verstoring van de darmbacteriën door medicijnen kan ervoor zorgen dat dat immuunsysteem gaat reageren op onschuldige stoffen, en er uiteindelijk een allergie ontstaat. Bepaalde soorten probiotica kunnen, net als de eigen darmbacteriën, helpen om het immuunsysteem beter af te stellen, en kunnen zo de allergische reactie beïnvloeden.

‍

Antibiotica heeft sinds de ontdekking vele levens gered. Maar er is er ook een keerzijde: Antibiotica maakt niet alleen de ziekteverwekker kapot, ze doden ook de goede bacteriën die van belang zijn voor onze gezondheid. Dit kan op korte termijn leiden tot de ontwikkeling van diarree, maar op lange termijn tot een verhoogde gevoeligheid voor (her)infecties, met nieuw antibioticagebruik als gevolg. Vroegtijdig en veelvuldig gebruik van antibiotica is geassocieerd met een verhoogd risico op bijvoorbeeld allergieën, overgewicht en metabole aandoeningen, IBS en IBD. Veelvuldig antibioticagebruik zorgt tevens voor een toenemende kans op resistentie, waardoor antibiotica niet meer goed werken.

Deze nadelige gevolgen komen voor in alle leeftijdsgroepen. Zo beïnvloedt antibiotica bij zuigelingen de ontwikkeling van de darmmicrobiota. En bij ouderen kan antibiotica juist zorgen voor toenemende kwetsbaarheid. Een groot aantal onderzoeken heeft inmiddels laten zien dat bepaalde soorten probiotica het risico hierop kunnen verlagen.