Voeding & vezels, darmmicrobioom en metabolisme

Voeding levert niet alleen energie, maar heeft ook een diepgaand effect op de manier waarop onze stofwisseling functioneert. Daarbij spelen voedingsvezels en de korteketenvetzuren (KKVZ) die daaruit ontstaan een centrale rol. Vezels worden in de dikke darm door onze darmbacteriën gefermenteerd, waarbij KKVZ zoals acetaat, propionaat en butyraat vrijkomen. Deze metabolieten hebben invloed op uiteenlopende processen in ons lichaam: van de darmbarrière tot insulinegevoeligheid, vetopslag en energiehuishouding.

‍

Niet verteerbaar, wel waardevol

Voedingsvezels zijn de niet-verteerbare koolhydraten in onze voeding. Ze komen onder andere voor in groenten, fruit, volle granen, noten, zaden en peulvruchten. Niet alle vezels zijn gelijk: sommige zijn oplosbaar en fermenteerbaar (zoals inuline en pectine), terwijl andere onoplosbaar zijn en vooral bijdragen aan de darmpassage en stoelgang. Juist de fermenteerbare vezels zijn interessant voor de metabole gezondheid, omdat ze door bacteriën worden omgezet in KKVZ. De drie belangrijkste zijn:

• Acetaat is het meest voorkomende KKVZ, dat door vele bacteriesoorten wordt geproduceerd, waaronder Bifidobacterium, Akkermansia, en verschillende Firmicutes. Het speelt een rol in de energievoorziening, vet- en cholesterolmetabolisme, ondersteunt de darmbarrière en reguleert honger en verzadiging.

• Propionaat wordt gevormd door specifieke bacteriën (zoals Bacteroidetes), en heeft effecten op gluconeogenese in de lever en ontstekingsremmende eigenschappen. Het draagt ook bij aan de regulatie van honger en verzadiging.

• Butyraat wordt vooral geproduceerd door Firmicutes en is cruciaal voor de energievoorziening van darmwandcellen en voor het in stand houden van een gezonde darmbarrière. Daarnaast heeft het ontstekingsremmende eigenschappen en verbetert het de insulinegevoeligheid.

Samen zorgen deze KKVZ voor een sterke verbinding tussen darm en metabolisme.

‍

Effecten van korteketenverzuren op metabole processen

De invloed van KKVZ beperkt zich niet tot de darm. Via de bloedbaan bereiken ze de lever, spieren, vetweefsel en zelfs de hersenen, waar ze specifieke metabole routes beïnvloeden. Propionaat wordt in de lever gebruikt voor  voor de aanmaak van glucose door middel van gluconeogenese. Daarnaast beïnvloedt het de insulinerespons op de aanwezigheid van glucose en het verzadigingsgevoel na de maaltijd door het stimuleren van de afgifte van de hormonen GLP-1 en PYY.  Dit draagt bij aan minder eten en een lagere bloedsuikerspiegel. Ook acetaat is hierbij betrokken via de activatie van verzadigingscentra in de hersenen.  

Er zijn aanwijzingen dat KKVZ de oxidatie van vetzuren in spierweefsel stimuleren. Dit kan bijdragen aan een efficiënter energiegebruik en een beter vermogen om te schakelen tussen vet- en koolhydraatverbranding. Dat stimuleert de metabole flexibiliteit, wat leidt tot meer energie, verbeterde vetverbranding, een gezondere stofwisseling en een betere insulinegevoeligheid.  

Butyraat heeft daarnaast een sterke immuunregulerende functie, ook buiten de darm. Het activeert regulerende immuuncellen en stimuleert ontstekingsremmende cytokinen, wat de ontstekingsgraad in het lichaam verlaagt. Zo draagt het bij aan het verminderen van systemische laaggradige ontstekingen, een kernproces dat het ontstaan en verergeren van metabole ziekten bevordert.

‍

Vezels en diversiteit van het darmmicrobioom

Een vezelrijk dieet bevordert de diversiteit van het microbioom. Meer soorten bacteriën betekent doorgaans een robuuster ecosysteem dat beter bestand is tegen verstoringen. Bovendien neemt de capaciteit voor fermentatie toe, wat leidt tot hogere en evenwichtige productie van KKVZ. Het tegenovergestelde zien we bij een vezelarm, ongezond voedingspatroon: een afname van microbiële diversiteit, minder KKVZ-productie en meer kans op metabole ontregeling.

‍

Korteketenvetzuren als brug tussen darm en metabolisme

De rol van KKVZ laat het verband zien tussen voeding, het darmmicrobioom en de metabole gezondheid. Voedingskeuzes beïnvloeden het darmmicrobioom en de vorming van KKVZ als bacteriële metabolieten. Op hun beurt dragen deze metabolieten bij aan de de metabole gezondheid. Gezonde, gevarieerde voeding zorgt voor voldoende vezels. Voedingsrichtlijnen, bijvoorbeeld van het Voedingscentrum, adviseren een vezelinname van 30 tot 40 gram per dag, maar de meeste mensen komen daar niet aan. Groenten, fruit, volkorenproducten, noten en zaden zijn vezelrijk. Variatie is belangrijk omdat niet iedere KKVZ-producerende bacteriesoort dezelfde vezels ‘eet'. Door te variëren, wordt de bacteriële diversiteit in de darm in stand gehouden, waardoor een breed scala aan KKVZ kan worden geproduceerd.

‍

Wanneer vezels juist klachten geven

Hoewel vezels over het algemeen gunstig zijn, zijn er situaties waarin ze minder goed verdragen worden. Bij darmaandoeningen zoals prikkelbare darmsyndroom (PDS) of inflammatoire darmziekten (IBD) kan een vezelrijk dieet leiden tot winderigheid, een opgeblazen gevoel of pijn. Dit komt doordat de fermentatie van vezels extra gas en prikkels geeft in een gevoelige darm. In zulke gevallen kan het zinvol zijn om de hoeveelheid vezels een tijdje te verminderen en daarna zorgvuldig op te bouwen. De verschillende vezels geven niet allemaal dezelfde klachten en dat vraagt om uitproberen en uitzoeken welke vezels in specifieke gevallen problemen geven. Dit kan bijvoorbeeld met behulp van een eliminatiedieet zoals het FODMaP-dieet, waarbij vezels eerst een tijd worden geschrapt uit de voeding en vervolgens weer langzaam worden geïntroduceerd.  

Interessant is dat alternatieve voedingspatronen die minder vezelrijk zijn, zoals een ketogeen dieet, via een andere route ook butyraatproductie stimuleren. Een ketogeen dieet is rijk aan gezonde vetten en arm aan koolhydraten. Tijdens vetverbranding ontstaan ketonlichamen zoals β-hydroxybutyraat, die vergelijkbare effecten kunnen hebben op energievoorziening en ontstekingsremming. Dat betekent dat zelfs met een vezelarm dieet de darm en het metabolisme kunnen profiteren van butyraat. Toch blijft vezelrijke voeding voor de meeste mensen de duurzaamste manier om het darmmicrobioom en metabole gezondheid te ondersteunen.

‍

Geen vulling maar voeding

Voedingsvezels zijn geen passieve ‘vulling’, maar een belangrijke schakel in de relatie tussen darm en metabolisme. Via fermentatie en de productie van korteketenvetzuren beïnvloeden ze insulinegevoeligheid, energiehuishouding, ontstekingsprocessen en de conditie van de darmbarrière. Een gevarieerd vezelrijk dieet is daarmee een van de meest directe en bewezen manieren om zowel het darmmicrobioom als de metabole gezondheid te ondersteunen.

‍

Referenties

Makki K, Deehan EC, Walter J, Bäckhed F. The Impact of Dietary Fiber on Gut Microbiota in Host Health and Disease. Cell Host Microbe. 2018 Jun 13;23(6):705-715.  

Bulsiewicz WJ. The Importance of Dietary Fiber for Metabolic Health. Am J Lifestyle Med. 2023 Apr 12;17(5):639-648.  

Cronin P, Joyce SA, O'Toole PW, O'Connor EM. Dietary Fibre Modulates the Gut Microbiota. Nutrients. 2021 May 13;13(5):1655.  

Fu J, Zheng Y, Gao Y, Xu W. Dietary Fiber Intake and Gut Microbiota in Human Health. Microorganisms. 2022 Dec 18;10(12):2507.  

Fusco W, Lorenzo MB, Cintoni M, Porcari S, Rinninella E, Kaitsas F, Lener E, Mele MC, Gasbarrini A, Collado MC, Cammarota G, Ianiro G. Short-Chain Fatty-Acid-Producing Bacteria: Key Components of the Human Gut Microbiota. Nutrients. 2023 May 6;15(9):2211.  

Fusco W, Lorenzo MB, Cintoni M, Porcari S, Rinninella E, Kaitsas F, Lener E, Mele MC, Gasbarrini A, Collado MC, Cammarota G, Ianiro G. Short-Chain Fatty-Acid-Producing Bacteria: Key Components of the Human Gut Microbiota. Nutrients. 2023 May 6;15(9):2211.  

Nireeksha, Maniangat Luke A, Kumari N S, Hegde MN, Hegde NN. Metabolic interplay of SCFA's in the gut and oral microbiome: a link to health and disease. Front Oral Health. 2025 Aug 25;6:1646382.  

Chambers ES, Viardot A, Psichas A, et al, Effects of targeted delivery of propionate to the human colon on appetite regulation, body weight maintenance and adiposity in overweight adults, Gut 2015;64:1744-1754.

Wang Y, Dou W, Qian X, Chen H, Zhang Y, Yang L, Wu Y, Xu X. Advancements in the study of short-chain fatty acids and their therapeutic effects on atherosclerosis. Life Sci. 2025 May 15;369:123528.

‍