Langetermijneffecten van perinataal antibioticagebruik

Antibiotica hebben voor- en nadelen

Antibiotica worden veel gebruikt. Sinds de ontdekking ervan hebben ze vele levens gered. Helaas hebben antibiotica ook bijwerkingen, zoals antibiotica geassocieerde diarree. Daarnaast kunnen ze ook een langetermijneffect hebben op de gezondheid, met name als ze gegeven worden aan jonge kinderen.

Sarphati-project onderzoekt relatie perinatale antibiotica en chronische aandoeningen

Onderzoek heeft aangetoond dat blootstellingaan antibiotica vroeg in het leven kan leiden tot verschillende veelvoorkomende chronische aandoeningen, waaronder verschillende welvaartsziekten zoals overgewicht en allergieën. De afgelopen jaren is door het Sarphati-project, een grote publiek-private samenwerking waar Winclove deel van uitmaakt, onderzocht hoe welvaartsziekten, met name bij de Amsterdamse jeugd, op een effectieve en duurzame wijze voorkomen kunnen worden. Deze samenwerking heeft geleid tot de publicatie van vier reviews die belichten op welke gezondheidsproblemen antibiotica de grootste invloed hebben. De onderzoeken zijn uitgevoerd in samenwerking met de GGD Amsterdam, de Medische Universiteit van Warschau (Polen), de Vrije Universiteit en Winclove. In de reviews is gekeken naar een verband tussen vroegtijdige blootstelling aan antibiotica en:

·        Het risico op overgewicht/obesitas bij kinderen (Baron 2019).

·        Het risico op coeliakie bij kinderen (Kolodziej 2019).

·        De prevalentie van Autisme Spectrum Stoornissen (ASD) bij kinderen (Lukasik 209).

·        Het risico op allergieën, met name astma, eczeem en hooikoorts, bij kinderen (Baron 2020).

De reviews laten zien dat er redelijk wat onderzoek gedaan is naar de langetermijneffecten van perinatale antibiotica op verschillende gezondheidsproblemen. Maar voor bepaalde indicaties (coeliakie en ASD) is het aantal onderzoeken nog vrij beperkt.

Risico op overgewicht en obesitas het duidelijkst bewezen

Kijkend naar alle vier de reviews, dan is het bewijs voor een verband tussen (met name postnataal) antibioticagebruik op jonge leeftijd en overgewicht/obesitas op latere leeftijd het duidelijkst en het grootst. In 8 van de 9 geïncludeerde studies werd een effect gevonden, uiteenlopend van een positieve trend tot aanzienlijk bewijs [RR 1,21 (1,09-1,33) voor overgewicht en RR 1,18 (1,12-1,25) voor obesitas]. Dit betekent dat er gemiddeld 1,21 keer meer kans (12,1%) op overgewicht en 1,18 keer meer kans (18,1%) op obesitas is bij antibiotica gebruik op jonge leeftijd.

Ook hogere kans op astma en hooikoorts bij vroeg antibioticagebruik

Voor een verband tussen blootstelling aan antibiotica op jonge leeftijd en het ontstaan van astma en hooikoorts is er redelijk wat bewijs. In de review werd onderscheid gemaakt tussen prenatale antibiotica en antibiotica op jonge leeftijd. Voor het prenatale deel werden 12 onderzoeken naar astma en 3 naar eczeem meegenomen, waarbij de meerderheid een significant effect vond. Bij jonge kinderen werden er in 17 van de 27 onderzoeken naar astma een significant effect gevonden, en in de onderzoeken naar het effect op eczeem was een significant effect te zien in 6 van de 15 studies. Ook werd gekeken naar een verband tussen het ontstaan van hooikoorts en antibiotica op jonge leeftijd: hiervoor vonden 6 van de 9 geïncludeerde studies een significant effect.

Onvoldoende bewijs voor verband met coeliakie en ASD

Op dit moment is er geen duidelijk bewijs dat vroegtijdig antibioticagebruik verband houdt met het ontwikkelen van coeliakie of ASD op latere leeftijd. Dit komt mogelijk doordat hier nog niet veel onderzoek naar gedaan is en er dus geen duidelijke conclusies getrokken kunnen worden.

Soort antibiotica en moment van inname bepalend voor langetermijneffect

De onderzoeken van Baron (2019 en 2020) naar de impact van vroegtijdig antibioticagebruik op de ontwikkeling van overgewicht, obesitas en allergische aandoeningen laten zien dat het risico op het ontstaan hiervan het hoogst is bij meerdere kuren met vooral breedspectrumantibiotica. Ook lijkt het effect sterker te zijn wanneer de antibiotica werden toegediend in het eerste levensjaar, in vergelijking tot het tweede levensjaar.

‍Antibiotica beïnvloedt ontwikkeling microbiota
Een mogelijk onderliggend werkingsmechanisme voor deze langetermijneffecten is de invloed van antibiotica op de samenstelling en functionaliteit van de microbiota. De ontwikkeling van de microbiota en het immuunsysteem gaat bij zuigelingen hand in hand. Juist deze ontwikkeling speelt een belangrijke rol bij gezondheid en ziekte op latere leeftijd. Onderzoeken uit de afgelopen tien jaar laten zien dat antibioticagebruik door zuigelingen leidt tot langdurige veranderingen van de microbiota. Het meest voorkomende effect van antibiotica op de darmmicrobiota van zuigelingen is een verminderde bacteriële diversiteit, en specifiek minder kolonisatie van de gunstige Bifidobacterium-soorten (Yassour et al. 2016, Bokulich et al., 2016). Daarnaast neemt de hoeveelheid ongunstige bacteriën, zoals Enterobacteriaceae, toe, die een pro-inflammatoir effect kunnen hebben (Yassour et al. 2016, Bokulich et al., 2016).

‍

Voorzichtigheid wenselijk, maar meer onderzoek nodig

Antibioticagebruik tijdens de zwangerschap en vlak na de geboorte kan dus leiden tot nadelige effecten op de gezondheid op lange termijn. Met name voor het ontstaan van overgewicht, obesitas, astma en hooikoorts is er in diverse onderzoeken een significant verband gevonden. Terughoudendheid bij het voorschrijven van antibiotica voor jonge kinderen en zwangeren lijkt daarom wenselijk. Meer onderzoek is nodig om meer inzicht te krijgen welk effect antibiotica op jonge leeftijd en tijdens de zwangerschap heeft op de gezondheid, en of er potentie is voor probiotica om deze nadelige effecten gunstig te beïnvloeden.

‍

Referenties

Baron, R., Taye, M., Besseling-van der Vaart, I., Ujčič-Voortman, J., Szajewska, H., Seidell, J. C., & Verhoeff, A. (2020). The relationship of prenatal and infant antibiotic exposure with childhood overweight and obesity: a systematic review. Journal of developmental origins of health and disease, 11(4), 335-349.

Baron, R., Taye, M., Besseling-van der Vaart, I., Ujčič-Voortman, J., Szajewska, H., Seidell, J. C., & Verhoeff, A. (2020). The relationship of prenatal antibiotic exposure and infant antibiotic administration with childhood allergies: a systematic review. BMC pediatrics, 20(1), 1-14.

Bokulich, N. A., Chung, J., Battaglia, T., Henderson, N., Jay, M., Li, H., ... & Schweizer, W. (2016). Antibiotics, birth mode, and diet shape microbiome maturation during early life. Science translational medicine, 8(343), 343ra82-343ra82.

Kołodziej, M., Patro-Gołąb, B., Gieruszczak-Białek, D., Skórka, A., Pieścik-Lech, M., Baron, R., & Szajewska, H. (2019). Association between early life (prenatal and postnatal) antibiotic administration and coeliac disease: a systematic review. Archives of disease in childhood, 104(11), 1083-1089.

Łukasik, J., Patro-Gołąb, B., Horvath, A., Baron, R., Szajewska, H., & SAWANTI Working Group. (2019). Early life exposure to antibiotics and autism spectrum disorders: a systematic review. Journal of autism and developmental disorders, 49(9), 3866-3876.

Yassour, M., Vatanen, T., Siljander, H., Hämäläinen, A. M., Härkönen, T., Ryhänen, S. J., ... & Lander, E. S. (2016). Natural history of the infant gut microbiome and impact of antibiotic treatment on bacterial strain diversity and stability. Science translational medicine, 8(343), 343ra81-343ra81.

‍