Nationale Gids van klinisch bewezen probiotica bij antibiotica

Probiotica kunnen de darmmicrobiota beschermen bij een antibioticakuur en daarmee het risico op antibiotica-geassocieerde diarree verkleinen. Toch worden probiotica in Nederland zelden geadviseerd bij een antibioticakuur. Een belangrijke reden hiervoor is dat er zoveel verschillende probiotica op de markt zijn, dat zorgprofessionals door de bomen het bos niet meer zien. De Nationale Gids van klinisch bewezen probiotica bij antibiotica is ontwikkeld om de zorgprofessionals hierbij te helpen.

Antibiotica-geassocieerde diarree

Antibiotica worden gebruikt om ziekteverwekkende bacteriën te bestrijden. Helaas hebben antibiotica ook een verstorend effect op onze microbiota. Antibiotica-geassocieerde diarree (AAD) is hiervan het bekendste gevolg. Bij een breedspectrum antibioticum zoals amoxicilline krijgt maar liefst 1 op de 4 volwassenen last van AAD. Belangrijk is wel dat men zich realiseert dat ook als er geen diarree optreedt, de microbiota toch verstoord wordt, met mogelijk negatieve gevolgen op lange termijn.  

Probiotica bij antibiotica

Eind 2016 werd in ARTIS-Micropia het startsein gegeven voor de ontwikkeling van de Nationale Gids van klinisch bewezen probiotica bij antibioticagebruik. Het initiatief hiervoor werd genomen door TNO en Artis-Micropia, onder leiding van prof. dr. ir. Remco Kort. De onlangs gepubliceerde gids geeft een praktisch overzicht van probiotica waarvan in wetenschappelijk onderzoek bewezen is dat ze samen met antibiotica kunnen worden gebruikt om zo antibiotica-geassocieerde diarree en terugkerende infecties te voorkomen. Eerder publiceerden de European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition (ESPGHAN) en de World Gastroenterology Organisation al richtlijnen voor het inzetten van probiotica bij antibiotica om AAD te voorkomen.  

Methode

Voor het selecteren van de probiotica werd een algemene methodologie ontwikkeld bestaande uit drie verschillende stappen. (1) Een systematic review van relevante klinische studies naar probiotica die effectief zijn bij AAD. Hierbij werden uitsluitend studies meegenomen die aan de strengste methodologische eisen voldeden: gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde RCT’s, met een duidelijke definitie van antibiotica-gerelateerde diarree, en een toedieningsduur van probiotica van minimaal de duur van de antibioticakuur. Vervolgens werd er (2) een lijst opgesteld van in Nederland beschikbare probiotische producten, en (3) een aanbeveling gedaan van probiotische producten die bewezen effectief zijn.

Resultaten

Slechts 32 van de in totaal 128 gevonden RCT’s voldeden aan de criteria en werden meegenomen in de systematic review. De resultaten van deze onderzoeken werden vervolgens samengevoegd per probiotisch product dat in Nederland verkrijgbaar is (zowel zuivelproducten als voedingssup- plementen). Vervolgens werden alle producten uitgesloten die op het etiket niet duidelijk aangeven welke probiotische stammen in het product zitten met welke kve.

Producten kregen drie sterren als er een effect werd gevonden in tenminste drie van de geselecteerde studies; twee sterren bij een effect in twee studies; en één ster bij een effect in één studie. Uiteindelijk bleven er acht producten over die bewezen effectief zijn bij het voorkomen van AAD.

Wat betekenen de sterren?

Meer sterren betekent niet dat een product effectiever en dus beter is. Het betekent alleen dat er meer gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde RCT’s mee gedaan zijn. Het aantal sterren zegt evenmin iets over de gevonden effectgrootte van een product. Een product waar drie onderzoeken mee gedaan zijn, kan een minder groot effect hebben op het voorkomen van AAD dan een product waar slechts één onderzoek mee gedaan is. Naast de acht producten die een of meer sterren hebben gekregen, zijn er dus heel veel producten op de markt die geen ster hebben gekregen. Dat wil niet zeggen dat geen van deze probiotica effectief zijn bij AAD, alleen dat de effectiviteit niet wetenschappelijk bewezen is.

Hoe kan probiotica het beste worden ingezet bij AAD?

Er is nog geen wetenschappelijke bewijs voor hoe een behandeling met probiotica het beste kan worden aangepakt. Op basis van de klinische studies kan als vuistregel aangehouden worden dat probiotica gedurende de hele periode van de antibioticakuur (2 uur na inname van het antibioticum) en tot 1 à 2 weken na de kuur moeten worden ingenomen. Indien product geen effect heeft, probeer dan een van de andere probiotica uit de gids. Ieder mens heeft een unieke darmmicrobiota, die van invloed kan zijn op de effectiviteit van een product.

Nut van de gids

De gids biedt voor zowel zorgprofessionals als consumenten heldere, wetenschappelijk onderbouwde aanbevelingen welke specifieke probiotische producten ingezet kunnen worden ter preventie van AAD. De gids zal jaarlijks worden geëvalueerd en kan op basis van nieuw onderzoek dat voldoet aan de inclusiecriteria worden aangepast. De gids is ook gepubliceerd in het wetenschappelijke journal BMC Gastroenterology.

‍