Mind, Mood & Microbes: congres over de microbiota-darm-hersen-as

Begin december 2016 kwamen ruim 250 zorgprofessionals en onderzoekers uit de hele wereld bijeen in Amsterdam voor ‘Mind, Mood and Microbes’, het eerste internationale congres over de microbiota-darm-hersen-as. Dit unieke congres bracht niet alleen uiteenlopende disciplines bij elkaar, variërend van psychiatrie tot microbiologie, maar stimuleerde ook de groeiende belangstelling voor de invloed van de darmmicrobiota op het functioneren van de hersenen. Hieronder volgt een samenvatting van het congres.

‘De enorme invloed van de microbiota blijkt wel uit het feit dat de mens genetisch gezien >99% microben is en slechts minder dan 1% mens,’ aldus prof. dr. John Cryan (University College Cork, Ierland), een van de twee keynote speakers. Gedurende ons leven beïnvloedt onze microbiota verschillende aspecten van onze gezondheid. Zo is al enkele tientallen jaren bekend dat de microbiota een rol speelt bij bepaalde aandoeningen, zoals darmontstekingsziekten, allergieën, overgewicht, (terugkerende) infecties en prikkelbaredarmsyndroom. Inmiddels begint duidelijk te worden dat de microbiota ook nauw betroken is bij de ontwikkeling van de hersenen en van grote invloed is op het functioneren ervan.

Invloed van microben op psychiatrische aandoeningen

Ernstige aandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson, Alzheimer, bipolaire stoornis, schizofrenie en traumatisch hersenletsel, lijken heel verschillend. Ze hebben echter kenmerken en symptomen gemeen, zoals apathie, depressieve gevoelens en cognitieve stoornissen. Ook een aantal van de onderliggende mechanismen van deze hersenaandoeningen komen overeen, zoals een afname van connectiviteit tussen verschillende gebieden in de hersenen. Interventies gericht op de microbiota (voeding en probiotica) kunnen een mogelijke behandeling vormen voor deze aandoeningen, aangezien de microbiota in staat is deze mechanismen te beïnvloeden. De eerste bewijzen hiervoor komen uit onderzoek bij muizen: verschillende onderzoeken laten zien dat steriele muizen niet alleen afwijkend gedrag en een andere stressrespons vertonen dan normale muizen, maar ook dat hun hersenen zich anders ontwikkelen (kleinere hersenomvang). Wanneer zij bacteriën toegediend krijgen, normaliseert hun gedrag. Dit gebeurde echter alleen wanneer de muizen levende bacteriën kregen. Het effect werd niet gevonden bij bacteriën die door hitte gedood waren.

Ziekte van Parkinson

Prof. dr. Aletta D. Kraneveld (Universiteit Utrecht) legde tijdens haar lezing uit dat het maag-darmkanaal ook gezien kan worden als een doelwit voor de ziekte van Parkinson. De ziekte van Parkinson wordt gekenmerkt door de accumulatie en aggregatie van het eiwit alfa-synucleïne (α-syn) in alle delen van de darm-hersen-as. Zowel klinisch als neuropathologisch bewijs laat zien dat de neurodegeneratieve veranderingen bij de ziekte van Parkinson gepaard gaan met klachten in het maag-darmkanaal. Bij de ziekte van Parkinson vinden veranderingen plaats in de darmbarrière, de samenstelling van de darmmicrobiota en in de communicatie tussen de darmmicrobiota en het centraal zenuwstelsel. Ook is er sprake van laaggradige ontsteking (in de darmen) die geassocieerd wordt met een minder goede werking van het immuunsysteem. Een recente studie liet bijvoorbeeld zien dat wanneer darmbacteriën van Parkinson-patiënten werden toegediend aan muizen, dat deze muizen problemen met hun motoriek ontwikkelde. Modificatie van de darmmicrobiota zou dus een veelbelovende therapeutische optie kunnen zijn bij de ziekte van Parkinson.

Autisme

Ook autisme is een aandoening waarbij de microbiota een belangrijke rol spelt. De ontwikkeling van de hersenen start al tijdens de zwangerschap en kan op dat moment al beïnvloed worden. Muismodellen hebben aangetoond dat nakomelingen van muizen die een ‘maternal high-fat diet’ kregen, beperkingen hebben op het gebied van sociale vaardigheden en een sociaal geconditioneerde plaatsvoorkeur. Ook hebben zij een significante langdurige verstoring van de darmmicrobiota. Fecestransplantatie met ‘gezonde’ bacteriën normaliseerde hun sociale gedrag. Daarnaast is het opvallend dat kinderen met neurologische ontwikkelingsstoornissen, zoals autisme en ADHD, veel vaker last hebben van maag-darmklachten (naar schatting tot wel 90%). Deze uitkomsten ondersteunen de hypothese dat de darmhersen-as van essentieel belang is bij deze aandoeningen.

De rol van voeding

Voeding heeft veel invloed op de darmmicrobiota: bepaalde levensmiddelen kunnen leiden tot specifieke veranderingen in de samenstelling van de microbiota. Zo heeft onderzoek bijvoorbeeld aangetoond dat een melkeiwit- en glutenvrij dieet van invloed is op autistisch gedrag. Daarnaast is uit onderzoek gebleken dat kinderen met een diagnose ADHD/autisme op de leeftijd van zes maanden een lager aantal bifidobacteriën hebben dan kinderen zonder ADHD of autisme. Toediening van probiotica op jonge leeftijd bleek de hoeveelheid bifidobacteriën echter te verhogen en de incidentie van ADHD en autisme te verlagen. Wanneer je deze resultaten in ogenschouw neemt, is het geven van dieetadvies bij de behandeling van psychische aandoeningen een logische stap.

Onderzoek uit Australië suggereert dat verandering van het voedingspatroon zelfs gebruikt kan worden om een zware depressie te behandelen. ‘Bacteriën die ons vermogen om om te gaan met stress kunnen beïnvloeden, angstigheid kunnen verminderen en mogelijk een positief effect hebben op onze gemoedstoestand worden psychobiotica genoemd,’ aldus prof. dr. Ted Dinan (University College Cork, Ierland). ‘Psychobiotica bieden mogelijkheden bij het managen van stress-gerelateerde aandoeningen en kunnen de cognitie verbeteren. Er is op dit gebied meer onderzoek nodig naar hoe deze bevindingen praktisch toegepast kunnen worden.’ Dr. Phil Burnet (University of Oxford, Engeland) concludeerde dat prebiotica en probiotica in combinatie met andere therapieën gebruikt kunnen worden, maar dat zij reguliere medicatie zeker niet zullen vervangen.

Een Nederlands onderzoek naar het effect van een multispecies probioticum op de mate waarin men op somberheid reageert liet een afname zien van de gevoeligheid voor depressie. Met name de hoeveelheid agressieve gedachten en piekeren namen af. Meer onderzoek bij populaties met een risico op depressiviteit zijn nodig om het klinisch relevante effect vast te stellen, maar de toekomst ziet er veel belovend uit. De komende jaren zullen meer mysteries rond mind, mood en microbes ontsluierd worden. Samenwerking tussen wetenschap en zorg is daarbij essentieel. De eerste stappen hiertoe zijn gezet tijdens dit congres.

Klik voor meer informatie over dit congres op www.mindmoodmicrobes.org

‍

‍

‍